Giáo sư Cao Xuân Huy người thầy - nhà tư tưởng

Hơn nửa thế kỷ nay, có một học giả từ rất trẻ đã được mệnh danh là nhà Đạo học, sự thông tuệ của ông vượt ra khỏi lĩnh vực mà ông ham thích. Ông cũng là một nhà giáo mà nhân cách và tài năng cùng những tri thức uyên bác đã ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều thế hệ các nhà khoa học xã hội và nhân văn đương đại, góp phần tạo nên ở họ một thế giới quan và nhân sinh quan thật sự khoa học. Không chỉ những học giả hàng đầu hiện nay trong nhiều lĩnh vực khoa học được ông trực tiếp truyền thụ kiến thức, mà ngay cả những nghiên cứu lớp sau chỉ được thụ giáo với ông cũng lấy làm vinh hạnh được là học trò của ông và gọi ông bằng thầy với tất cả niềm ngưỡng mộ và kính trọng. Đó là Giáo sư Cao Xuân Huy - người vinh dự được Nhà nước phong tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh - do những cống hiến xuất sắc của ông trong hoạt động khoa học và giáo dục đào tạo.

Nhân kỷ niệm 65 năm Ngày Nhà giáo Việt Nam (20/11/1958 - 20/11/2023), Thư viện tỉnh Hà Nam trân trọng giới thiệu tới bạn đọc cuốn sách “Giáo sư Cao Xuân Huy người thầy - nhà tư tưởng” được Vũ Thanh giới thiệu và biên soạn do Nhà xuất bản Văn hoá - Thông tin ấn hành năm 2001. Nội dung của cuốn sách tập hợp các bài viết, các bài tham luận, các công trình nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực giáo dục, tư tưởng triết học của Giáo sư Cao Xuân Huy tại các hội nghị khoa học của Việt Nam.

Cuốn sách được chia thành ba phần chính:

Phần thứ nhất: Những ký ức về một nhân cách lớn, người thầy - vị sư biểu của nền hán học và triết học Phương Đông ở Việt Nam. Là những bài viết ghi lại những kỷ niệm, những cảm xúc về một người thầy đã cống hiến cả đời mình cho sự nghiệp giáo dục với phương châm “học không biết chán, dạy không biết mỏi”, một người thầy không chỉ truyền thụ cho học trò của mình những kiến thức cao siêu của cả một đời học, đọc, nghiền ngẫm mà đạo đức cao cả của ông, tấm gương lao động miệt mài của ông mới chính là bài học lớn nhất đối với họ. Ông là một trong những người thầy bậc nhất, một vị Giáo sư đại học mẫu mực của nền giáo dục Việt Nam đương đại. Là một nhân cách lớn, một nghị lực lớn, một con người thẳng thắn, đôn hậu, chân tình; có thể nói thành tựu mà Giáo sư Cao Xuân Huy để lại rất đáng tự hào. Tiêu biểu là những nghiên cứu về triết học chung, tư tưởng và văn hoá Việt Nam cổ đại, trung đại; các bài giảng về triết học cổ phương Đông.

Với phong cách và đạo đức nhà giáo, Giáo sư Cao Xuân Huy đã hoà mình với học trò, cùng san sẻ, chịu đựng những thiếu thốn của cả một thời khó khăn. Ông đã để lại cho thế hệ các thầy, các cô đang đứng trên bục giảng bậc Đại học hôm nay tấm gương tận tuỵ vì sinh viên, vì tương lai.

Phần thứ hai: Cao Xuân Huy - Nhà triết học chủ toàn, người đánh thức những tiềm năng tư tưởng và văn hoá phương Đông. Bao gồm những bài viết tập trung nghiên cứu và đánh giá cao những thành tựu trong khoa học của Giáo sư Cao Xuân Huy - nhà chủ toàn luận, người tiếp nối được những tinh hoa của nền triết học phương Đông vĩ đại trong một cái nhìn toàn nhân loại, cũng như giá trị học thuyết của ông đối với sự phát triển của văn hoá, triết học, lịch sử tư tưởng và xu thế phát triển của xã hội nói chung. Cao Xuân Huy sống cho chúng ta, ông nói những chuyện khó hiểu về vấn đề triết học, về tư tưởng phương Đông từ chủ toàn và chủ biệt; về vấn đề nhận thức luận; động và tĩnh trong cấu trúc luận; hay về vấn đề mỹ học để cho chúng ta vượt khỏi những thành kiến chia cách giữa người với người. Đó là thông điệp của một triết nhân.

Sự chuyển biến của cấu trúc luận phương Đông từ tĩnh đến động, từ tri thức luận duy danh đến quan điểm hiện thực bản thể luận là một quá trình đầy hứa hẹn đưa tư tưởng khoa học phương Tây đến một quan niệm chủ toàn ngày càng gần gũi với tư tưởng phương Đông. Cao Xuân Huy đã đi qua tâm hồn những học trò của mình như thế, những gì ông mang đi không ai có thể thay thế được, nhưng những gì ông để lại cũng là tất cả. Ông đã để lại cho đời bằng chứng về sức mạnh của một trí tuệ sáng tạo, một khối óc tự chủ, và vẻ đẹp của một trái tim đôn hậu. Ông biết sống vui, biết tìm kiếm nguồn vui của tạo hoá - Ông là hiện thân đầy đủ của triết học phương Đông, cái triết học luôn luôn nhìn sự vật một cách “hồn toàn” và không chỉ nhìn mà thấm cả vào tận trong cách sống. Ông cũng là một biểu trưng còn ít được nói đến của tính cách dân tộc, cái tính cách được hình dung bằng nước - một trong những lý do sâu xa khiến cho hơn hai nghìn năm nay tuy phải vật lộn và đấu tranh chống thôn tính, đồng hoá không ngừng - phải dấn thân vào vô vàn “biển lửa” - dân tộc chúng ta vẫn có thể tồn tại.

Phần thứ ba: Phụ lục bao gồm một số bài viết của Giáo sư Cao Xuân Huy chưa được in trong tư tưởng phương Đông. Là lời giới thiệu tập Vân đài loại ngữ của Lê Quý Đôn - một thứ bách khoa toàn thư tập hợp và sắp xếp những tri thức về triết học, văn học, khoa học; Ngô Thì Nhậm người tri thức chân chính yêu nước, thức thời, dũng cảm vượt qua mọi ràng buộc của lễ giáo phong kiến cổ hủ, thực hiện lý tưởng phục vụ cho dân, cho nước. Sự nghiệp chính trị, quân sự và những cống hiến văn học quý báu mà ông để lại rất đáng ghi nhớ và tự hào. Hay tương lai rực rỡ của ngành Hán học Việt Nam là thuộc về các bạn, phát huy mạnh mẽ tinh thần nhân bản chủ nghĩa của giai cấp vô sản và phép biện chứng trong tư duy cũng như trong hành động, để có thể phục vụ một cách đắc lực nhân dân và Tổ quốc trong mọi thời đại.

Cuốn sách “Giáo sư Cao Xuân Huy - người thầy, nhà tư tưởng” sẽ giúp các bạn có thêm tư liệu bổ sung cho những suy nghĩ của mình và hy vọng nhiều vấn đề học thuật lý thú sẽ được gợi mở từ đây.

Thư viện tỉnh Hà Nam trân trọng giới thiệu tới bạn đọc!

NGT: Vũ Hiệp