Mùi của ký ức

Cuốn tản văn với 18 câu chuyện, 18 hồi ức được nhà văn Nguyễn Quang Thiều viết về những món ăn đầy da diết của làng Chùa (ven sông bờ Đáy thuộc xã Sơn Công, Huyện Ứng Hòa, Tỉnh Hà Tây cũ (nay thuộc Hà Nội)), quê hương của nhà văn, hương vị tuổi thơ, hương vị văn hóa,… từ món bánh khúc, bánh đúc riêu cua, cà dầm tương, các món gỏi đến món xáo chuối, các món bánh, món tráng miệng của làng Chùa… Gắn với những món ăn đó là hình ảnh của bà, của mẹ, của cô, của dì, của các chị hàng xóm. Tất cả tạo nên những vẻ đẹp thiêng liêng và vô giá.

Đó là món chả hến cầu kỳ mẹ làm khi nông nhàn hay khi nhà có khách. Để làm nên món chả hến, ruột hến phải được băm qua trộn đều với riềng, gừng, nghệ giã nhỏ, ớt tươi băm và rau thì là, có lúc trộn thêm mỡ phần và lá chanh. Chả hến được “bọc bằng lá xương xông và lấy lá chuối bọc lớp ngoài để cho bụi than không dính vào miếng chả, để cho lớp lá xương xông không bị cháy đen và cũng để cho món chả hến được nướng kỹ” (Sông Đáy ơi chiều nay tôi trở lại).

Đó là món gỏi cua được nhắc đến trong tản văn “Món gỏi độc nhất vô nhị”.: “Người làng Chùa  thường làm món gỏi cua từ tháng Mười âm lịch cho đến đến cuối tháng Hai âm lịch. Vì đó là thời gian những con cua béo nhất và sạch nhất vì lũ cua tích một nguồn dinh dưỡng lớn trong cơ thể chúng để ngủ đông. Sạch vì đó là mùa khô nên cua không có những con vắt thường trú ngụ trong yếm. Những thứ để làm gỏi cua đều có sẵn trong vườn: Củ chuối, khế chua, lá nghệ và vừng đen. Mấy anh em trai tôi đều biết làm món gỏi cua vì cha tôi thường dạy các con trai nấu ăn để khi nhà có khách cha mẹ ngồi tiếp khách thì con cái phải biết sắp một mâm cỗ. Vì thế mà việc làm gỏi cua, gỏi cá mè, nấu ba ba, làm mắm,… tôi đều biết cả.”

Có thể nói, Nguyễn Quang Thiều đã viết về món gỏi cua làm bằng tất cả niềm hứng khởi và sự tự hào. Với cách viết ngắn gọn, ông đã đánh thức được gần như các giác quan của người đọc. Ta như được ngắm nhìn đĩa gỏi đầy sắc màu, được nghe thoang thoảng mùi vị đồng quê, sông nước, được cảm nhận vị ngọt ngọt của cua, vị thơm thơm của lá nghệ, vị bùi bùi của những hạt vừng, vị cay cay của những miếng ớt... tất cả tạo nên hương vị đầy quyến rũ.

Ngoài ra, quê hương của nhà văn Nguyễn Quang Thiều còn có những món ăn độc đáo như: Món xáo chuối, canh, cà dầm tương, mắm cua, cua muối, gỏi cá diếc, gỏi tép đỏ, cá kho, da trâu hầm tương và đu đủ xanh, trứng rán với bột mì trong những ngày đói rét... tất cả đều được Nguyễn Quang Thiều nhớ về và ghi lại một cách kĩ lưỡng. Điều đặc biệt là nhà văn đã ghi lại tất cả những điều ấy bằng niềm yêu thương, tự hào, xúc động và chất chứa niềm tri ân. Bởi niềm vui, niềm hạnh phúc có được khi thưởng thức những món ăn khiến tác giả thao thức đến tận bây giờ: “Mùi thơm ngậy của rau khúc đồ chín, mùi của gạo nếp, mùi của nhân đậu xanh hòa quyện với mùi hành mỡ tỏa ra và làm nên một thứ ẩm thực chứa đầy hạnh phúc lạ lùng trong tâm khảm tôi. Không phải hạnh phúc của một kẻ đói khát được ăn. Một thứ hạnh phúc của ẩm thực nhưng thiêng liêng và da diết mơ hồ” (Tôi khóc những cánh đồng rau khúc).

Những món ăn mà Nguyễn Quang Thiều điểm danh đều là đặc sản của chính người dân làng Chùa. Những món ăn mà chỉ nghe tên, người dân trong làng có thể nhận ra nhau dù ở bất cứ đâu. Món ăn ấy được tạo ra trong nhiều hoàn cảnh khác nhau, bởi nhiều số phận, cuộc đời khác nhau nhưng đều gặp nhau ở một điểm: Là những món đồng quê, đều hấp dẫn, được người dân gửi vào đó tình yêu đất đai, ruộng đồng.

Đọc tản văn của Nguyễn Quang Thiều, chúng ta lại như được trở về với quê, với những gì tin yêu nhất trong cuộc đời của mỗi con người.

Mời các bạn đón đọc, sách có tại Thư viện tỉnh Hà Nam!

  Hà Dung